Już niebawem – 17 lutego – będziemy obchodzić Dzień Kota, święto wszystkich miłośników tych tajemniczych i niezależnych stworzeń. Koty od wieków fascynowały ludzi, w historii utożsamiano je zarówno z boskością, jak i ze złymi siłami i z demonami, a ich zachowanie nierzadko było źródłem przesądów. Zainteresowanie tymi czworonogami znajduje odzwierciedlenie nie tylko w literaturze czy sztuce, ale także w języku. W polszczyźnie istnieje wiele frazeologizmów związanych z kotami, które barwnie opisują różne sytuacje życiowe. Dziś przyjrzymy się kilku z nich.
1. Kupić kota w worku
Czy zdarzyło Ci się kiedyś kupić jakiś produkt bez wcześniejszego sprawdzenia go, a potem gorzko tego żałować? Właśnie wtedy można powiedzieć, że „kupiłeś/kupiłaś kota w worku”. Oznacza to nabycie czegoś, co nie spełnia naszych oczekiwań.
Przykład: Zamówiłam sukienkę w internecie, ale nie sprawdziłam dokładnej rozmiarówki. Niby mój rozmiar, ale jest stanowczo za ciasna – po prostu kupiłam kota w worku.
2. Bawić się z kimś jak kot z myszą (bawić się w kotka i myszkę)
Ten zwrot oznacza celowe przedłużanie niezbyt komfortowej dla jednej ze stron sytuacji, zwodzenie kogoś, drażnienie się z nim. Tego frazeologizmu często używa się w kontekście relacji międzyludzkich, zwłaszcza w przypadkach, gdy ktoś manipuluje drugą osobą.
Przykład: Szef już od miesiąca zwleka z decyzją o awansie i tylko bawi się ze mną jak kot z myszą.
3. Spaść na cztery łapy
Koty słyną ze swojej zwinności i zdolności do wychodzenia cało z różnych opresji. W języku polskim ten frazeologizm oznacza, że ktoś wyszedł z trudnej sytuacji bez większego uszczerbku.
Przykład: Mimo że miałem ogromne długi, udało mi się znaleźć dobrze płatną pracę i jakoś z tego wybrnąłem – znowu spadłem na cztery łapy.
4. Nie dla psa kiełbasa, nie dla kota smalec
To powiedzenie oznacza, że ktoś nie zasługuje na coś lub nie jest w stanie tego zdobyć. Używa się go przy podkreślaniu, że pewne rzeczy są dostępne jedynie dla określonej grupy odbiorców. Kiełbasa czy smalec z pańskiego stołu nie były przecież przeznaczone dla zwierząt.
Przykład: Myślałem, że dostanę to prestiżowe stanowisko, ale wybrali kogoś bardziej doświadczonego. No cóż, nie dla psa kiełbasa.
5. Drzeć z kimś koty
Koty nie zawsze są przyjazne – czasem można zobaczyć je w zaciętej walce. Frazeologizm „drzeć z kimś koty” oznacza kłócenie się i bycie z kimś w konflikcie.
Przykład: Odkąd sąsiad postawił płot na mojej działce, ciągle drę z nim koty.
6. Gdy kota nie ma, myszy harcują
Ten zwrot odnosi się do sytuacji, w której brak przełożonego lub kogoś odpowiedzialnego sprawia, że inni zaczynają zachowywać się swobodnie, czasem nawet lekkomyślnie.
Przykład: Szef wyjechał na tydzień, więc w biurze zapanował totalny chaos – no cóż, gdy kota nie ma, myszy harcują.
7. Tyle, co kot napłakał
Czy koty rzeczywiście płaczą? Owszem, zdarza im się uronić łzę, ale nie jest to związane ze smutkiem. Łzy mogą się pojawić na skutek mechanicznego podrażnienia oka lub świadczą o zapaleniu spojówek czy alergii. „Tyle, co kot napłakał” oznacza zatem, że czegoś jest bardzo mało, prawie nic.
Przykład: Po opłaceniu rachunków zostało mi na koncie tyle, co kot napłakał – ledwo starczy na zakupy.
8. Biegać (latać) jak kot z pęcherzem
Ten związek frazeologiczny opisuje kogoś, kto biega szybko, ale chaotycznie, często bez większego sensu, kręci się niespokojnie. Tego wyrażenia można również użyć w odniesieniu do osoby, która odwiedza w pośpiechu wiele miejsc, próbując nerwowo coś załatwić. Wspomniany pęcherz nie nawiązuje bynajmniej do kociego latania za potrzebą, a do dawnej wiejskiej zabawy, podczas której do ogona zwierzęcia przywiązywano wysuszony świński pęcherz pochodzący z wcześniejszego świniobicia. Obserwowanie zdenerwowanego kota próbującego się uwolnić stanowiło rozrywkę, przeważnie dla najmłodszych. Boki zrywać.
Przykład: Przed świętami w sklepach wszyscy latają jak kot z pęcherzem – trudno wtedy spokojnie zrobić zakupy.
9. Dostać (mieć) kota (na punkcie kogoś, czegoś)
Jeśli ktoś ma obsesję na jakimś punkcie, można powiedzieć, że „dostał kota”. Zwrot ten często odnosi się do pasji, ale także do przesadnych zachowań.
Przykład: Moja siostra dostała kota na punkcie zdrowego odżywiania – cukier w herbacie jest teraz dla niej grzechem!
10. Odwracać (odwrócić, wykręcać, wykręcić) kota ogonem
To frazeologizm opisujący celowe przekręcanie faktów w taki sposób, by wyglądały na zupełnie inne niż w rzeczywistości.
Przykład: Mój kolega zawsze potrafi odwrócić kota ogonem – nawet gdy jest ewidentnie winny, umie tak wszystko przedstawić, że inni mu wierzą.
11. Kochliwy jak kot w marcu
Kocie zaloty, tradycyjnie odbywające się w marcu, dały początek kolejnemu frazeologizmowi związanemu z kotami. To powiedzenie odnosi się do osoby, która bardzo łatwo się zakochuje lub wykazuje nadmierną emocjonalność w sprawach miłosnych.
Przykład: Marek znów zmienił dziewczynę? On jest naprawdę kochliwy jak kot w marcu.
12. Żyć jak pies z kotem
Choć pies z kotem niejednokrotnie potrafią stanowić zgrany duet, to jednak frazeologizm „żyć jak pies z kotem” wciąż oznacza życie w ciągłym konflikcie. Podobnie jak: „lubić się jak pies z kotem” czy „żreć się jak pies z kotem”.
Przykład: Moi sąsiedzi nieustannie się kłócą – naprawdę żyją jak pies z kotem.
13. Znać się na czymś jak kot na kwaśnym mleku
Czy koty znają się jedynie na świeżym mleku? Najprawdopodobniej tak, bo ten związek frazeologiczny oznacza kompletny brak wiedzy lub umiejętności w danej dziedzinie.
Przykład: Nie pytaj mnie o giełdę – znam się na tym jak kot na kwaśnym mleku.
14. W nocy wszystkie koty są czarne (szare)
To przysłowie podkreśla, że w pewnych niejasnych okolicznościach, gdy nie orientujemy się dobrze w sytuacji, łatwo pomylić się w ocenie. Frazeologizm ten można też odczytywać bardziej dosłownie – w nocy, gdy jest ciemno i nie widać wyraźnie, wszystko wydaje się do siebie podobne.
Przykład: Nie przejmuj się swoim niedoskonałym makijażem na imprezie – w nocy wszystkie koty są czarne!
15. Pierwsze koty za płoty
To jedno z najpopularniejszych wyrażeń nawiązujących do kotów. Oznacza, że pierwszy krok w nowej sytuacji został wykonany i teraz będzie już łatwiej. Bywa też używane do opisania pierwszej próby zrobienia czegoś, zazwyczaj nieudanej. Geneza tego frazeologizmu jest dość nieprzyjemna i wiąże się z popularnym w dawnych czasach przekonaniem, że pierwsze kocięta z miotu są słabsze i mniej wartościowe – dlatego też wyrzucano je „za płot”.
Przykład: Pierwszy dzień w nowej pracy był trudny, ale hej! Pierwsze koty za płoty.
Jak widać, koty są obecne w naszym życiu nie tylko jako domowi pupile, towarzyszą nam także w języku. Ich zachowania i cechy stały się inspiracją dla wielu powiedzeń, których używamy na co dzień, często nie zdając sobie sprawy z ich pochodzenia. To dowód na to, jak silnie te zwierzęta są związane z naszą kulturą i codziennym życiem.
A Ty? Czy masz swój ulubiony „koci” zwrot? Podziel się nim w komentarzu! 🐾
Chcesz, by na Twoje treści spojrzał specjalista od słów? Napisz do mnie!
A może chcesz, żebym to ja pisała do Ciebie?
Nie przegap kolejnych artykułów blogowych i wartościowych treści na temat redakcji i korekty tekstu, pisania oraz komunikacji – zapisz się na mój newsletter.